Paweł Tretiakow zaczął tworzyć swoją kolekcję grafiki w połowie roku 1850. Mimo wszystko za rok stworzenia Galerii Trietiakowskiej uważamy rok 1856, kiedy Paweł Michajłowicz nabył dwa obrazy artystów rosyjskich: „Pokusę” N.G. Szyldera i „Potyczkę z fińskimi przemytnikami” W.G. Chudiakowa. Wcześniej, w latach 1854-1855, Tretiakow kupił 11 arkuszy graficznych i 9 obrazów starych mistrzów holenderskich. Moskiewska miejska galeria Pawła i Siergieja Tretiakowów dla ogółu społeczeństwa otworzona została w 1867 roku na Zamoskworzeczu. Kolekcja liczyła wtedy 1276 obrazów, 471 rysunków i 10 rzeźb artystów rosyjskich a także 84 obrazy mistrzów zagranicznych.
Paweł Michajłowicz przekazał swoją galerię artystyczną jako dar dla miasta Moskwy w sierpniu 1892 roku. Jaki to wtedy istniał zbiór? Liczył on:
- 1287 malarskich i 518 graficznych dzieł szkoły rosyjskiej,
- 75 obrazów i 8 rysunków szkoły europejskiej,
- 15 rzeźb oraz kolekcję ikon.
Rodzina Tretiakowów jeszcze w 1851 roku kupiła dom, w którym umieszczona została galeria. Do części mieszkalnej rezydencji stopniowo dobudowywane były nowe pomieszczenia. Były one niezbędne dla przechowywania oraz wystawiania dzieł sztuki. Inne dobudowy zostały wykonane w 1873, 1882, 1885, 1892 i w końcu w latach 1902-1904. Wtedy właśnie pojawiła się wspaniała fasada, opracowana w latach 1900-1903 przez architekta W.N. Baszkirowa zgodnie z rysunkami artysty W.M. Wasniecowa. Budową kierował oraz ją zrealizował architekt A.M. Kałmykow.
6 stycznia 1913 roku znajdujący się w Galerii Tretiakowskiej obraz Ilji Repina „Iwan Groźny i syn jego Iwan 16 listopada 1581 roku” został uszkodzony nożem przez wandala. Artysta faktycznie od nowa stworzył twarze osób tam przedstawionych. Człowiek chroniący Galerię Tretiakowską – E.M. Chrusłow – dowiedziawszy się o uszkodzeniu obrazu, rzucił się pod pociąg.
Na początku 1913 roku Duma Miasta Moskwy wybrała Igora Grabara zarządcą Tretiakowki.
3 czerwca 1913 roku Galeria Tretiakowska ogłoszona została „państwową własnością Radzieckiej Federacyjnej Republiki Rosyjskiej”. Otrzymała wtedy nazwę Państwowa Galeria Tretiakowska. Dyrektorem muzeum został ogłoszony znowu Igor Grabar. Aktywnie uczestniczył w stworzeniu w tym samym roku Państwowego Funduszu Muzealnego, pozostającego prawie do 1927 roku jednym z najważniejszych źródeł uzupełniania kolekcji muzeum.
W 1926 roku dyrektorem muzeum został akademik architektury A.W Szczusiew. W roku następnym galeria otrzymała były dom kupca Sokolikowa. Był to sąsiedni dom w Małym Tołmaczewskim Zaułku. Po przebudowie w 1928 roku tutaj pomieściła się administracja Galerii, biblioteka, wydział rękopisów, wydziały naukowe, zbiory grafiki. W latach 1985-1994, budynek administracyjny został nadbudowany dwoma piętrami według projektu architekta A.Ł. Bernsztajna i według swojej wysokości równał się salom wystawowym.
W 1928 roku w Galerii przeprowadzony został poważny remont ogrzewania i wentylacji. W roku 1929 doprowadzono tu elektryczność.
W 1929 roku zamknięta została cerkiew Świętego Mikołaja w Tołmaczach. W 1932 roku jej budynek przekazany został Galerii. Został on zapasowym obiektem dla malarstwa i rzeźby. Później został on połączony z salami wystawowymi dwupiętrowym korpusem. Górne piętro było specjalnie przeznaczone dla eksponowania obrazu A.A. Iwanowa „Objawienie Chrystusa narodowi” (1837-1857). Zostało także zbudowane przejście pomiędzy salami, położonymi po obu stronach głównych schodów. Wszystko to zabezpieczało ciągłość oglądania ekspozycji. W Tretiakowce rozpoczęła się realizacja nowej koncepcji rozmieszczenia eksponatów.
W 1936 roku został otwarty nowy dwupiętrowy budynek od północnej strony budynku głównego – tak zwanego „budynku szczusiewskiego”. Sale te wykorzystywane były dla wystaw, a od 1940 roku włączone zostały do podstawowej drogi ekspozycji.
Od samego początku Wielkiej Wojny Ojczyźnianej w Tretiakowce rozpoczął się demontaż ekspozycji, przygotowywała się ona do ewakuacji. Płótna nawijane były na drewniane wały, przekładane bibułą papierosową, układane w skrzyniach, obszywane materiałem wodoodpornym. W środku lata 1941 roku skład z 17 wagonami został wysłany z Moskwy. Dostarczył on kolekcję do Nowosybirska. Galeria znowu była otwarta w Moskwie dopiero 17 maja 1945 roku.
Na cześć jubileuszu stulecia Galerii Tretiakowskiej , w 1956 roku, została dobudowana sala A.A. Iwanowa.
W latach 1980-1992 Tretiakowką kierował J. K. Korolow. Liczba odwiedzających stale rosła i dlatego zajął się on aktywnie rozwiązaniem problemu poszerzenia przestrzeni ekspozycji. Prace budowlane rozpoczęły się w 1983 roku. W 1985 roku rozpoczęła się budowa depozytariusza. Były to pomieszczenia chroniące dzieła sztuki wraz z pracowniami konserwatorskimi. W 1989 roku rozpoczęła się rekonstrukcja budynku głównego Galerii Tretiakowskiej. Od strony południowej budynku głównego został zbudowany nowy korpus. Zostały w nim rozmieszczone: centrum informacyjno-obliczeniowe, sala konferencyjna, sale wystawowe oraz studio dziecięce. Budynek otrzymał nazwę „Korpus inżynieryjny”. Nazwa taka dlatego, że w nim skupiona była większa część systemów inżynieryjnych i wszystkich służb.
Od 1986 do 1991 roku Tretiakowka w Ławruszynskim Zaułku była zamknięta. Wszystko to zdarzyło się w związku z przeprowadzeniem dla zwiedzających rekonstrukcji. Jedynym terenem wystawowym Muzeum na to dziesięciolecie stał się budynek na Wale Krymskim, dom nr 10, połączony z Galerią Tretiakowską w 1985 roku.
Dzisiaj kolekcja zawiera rosyjskie malarstwo, rzeźbę, grafikę, odrębne dzieła dekoracyjnej sztuki stosowanej XII – początku XXI wieku.
Poniżej chcę przedstawić niektóre z arcydzieł Tretiakówki.
