Istnieje także wersja o młodości Bajkału, która otrzymała naukowe uzasadnienia. Uwzględniając działalność wulkanów błotnych na dnie Bajkału można powiedzieć, że współczesna linia brzegowa jeziora ma tylko 8 tysięcy lat, część głębinowa zaś – 150 tysięcy.
Oczywistym jest to, że jezioro leży w głębokim uskoku i w swojej budowie odpowiada bardziej, na przykład, basenowi Morza Martwego. Niektórzy wyjaśniają powstanie Bajkału jego położeniem w strefie uskoku transformacyjnego, inni wyjaśniają powstanie uskoku pasywnym riftingiem powstałym w wyniku zderzenia płyt tektonicznych Eurazji i Indii. Przemiany Bajkału trwają do dziś. W pobliżu jeziora stale występują trzęsienia ziemi. Osiadanie zapadliny związane jest z powstawaniem kieszeni próżniowych, będących konsekwencją wypływania bazaltów na powierzchnię.
Położenie geograficzne i rozmiar kotliny
Powierzchnia wód Bajkału – 31 722 km² – nie licząc wysp. Przykładowo, jest to równe powierzchni takich krajów, jak Holandia, Dania czy Belgia. Według powierzchni lustra wody Bajkał zajmuje szóste miejsce wśród największych jezior świata.
Długość linii brzegowej – 2100 kilometrów.
Bajkał położony jest w osobliwej kotlinie, ze wszystkich stron otoczonej grzbietami górskimi i wzgórzami. Wybrzeże zachodnie jest skaliste i strome, wybrzeże wschodnie – bardziej płaskie. Miejscami góry oddalają się od jeziora na dziesiątki kilometrów.
Głębokość
Głębokość maksymalna została naniesiona na mapy w 1992 roku oraz potwierdzona w 2002 roku. Jeśli powierzchnia wody znajduje się na wysokości 455,5 metra nad poziomem morza, to najniższy punkt kotliny leży na 1186,5 metra poniżej poziomu oceanu światowego. Czyni to czaszę Bajkału jednym z najgłębszych rowów kontynentalnych.
Średnia głębokość jeziora jest także bardzo wielka – 744,4 metra. Przewyższa ona głębokości maksymalne wielu bardzo głębokich jezior na Ziemi.
Oprócz Bajkału istnieją tylko dwa jeziora, posiadające głębokość poniżej 1000 metrów. Są to Tanganika (1470 m) i Morze Kaspijskie (1025 m).
Objętość wody
Zapasy wody w Bajkale są gigantyczne – 23 615,39 km³. Wynosi to około 19% światowych zapasów słodkiej wody. We wszystkich słodkowodnych jeziorach świata zawarte jest 123 tysiące km³ wody. Według pojemności swoich wód Bajkał zajmuje drugie miejsce w świecie wśród jezior. Ustępuje on tylko Morzu Kaspijskiemu, lecz w tym Morzu woda jest słona. W Bajkale wody jest więcej, aniżeli we wszystkich razem wziętych pięciu Wielkich Jeziorach i 25 razy więcej, niż w jeziorze Ładoga.
Cechy wody
W wodach jeziora jest bardzo mało rozpuszczonych i zawieszonych substancji mineralnych , bardzo niewiele domieszek organicznych oraz dużo tlenu.
Woda w Bajkale jest chłodna. Temperatura powierzchni nawet latem nie przekracza+8 – +9 stopni Celsjusza, w niektórych zatokach zaś – +15. Temperatura warstw głębinowych – około +4 stopnie Celsjusza. Rekord temperatury padł latem 1986 roku i wyniósł plus 22-23 stopnie w północnej części jeziora.
Woda w Bajkale jest przejrzysta. Różne przedmioty i nawet pojedyncze kamienie bywają widoczne na głębokości 40 metrów. Wtedy woda bajkalska ma kolor niebieski. Latem i jesienią jej przejrzystość spada do 8-10 metrów. Barwa staje się niebiesko-zieloną i zieloną. Najczystsza i najbardziej przejrzysta woda Bajkału zawiera bardzo mało soli mineralnych (96,7 mg/l). Jest ona równa wodzie destylowanej.
Lód
Bajkał zamarza całkowicie, oprócz niewielkiej części, położonej u ujścia Angary. Okres zlodowacenia trwa średnio od 9 stycznia do 4 maja. Okres pływania statków pasażerskich i towarowych trwa zwykle od czerwca do września. Statki naukowo-badawcze zaczynają swoje rejsy zaraz po uwolnieniu się jeziora od lodu i kończą je wraz z zamarzaniem Bajkału (od maja po stycznia).
Kiedy zima ustępuje, grubość lodu na Bajkale sięga 1 metra, w zatokach zaś 1,5-2 metry. Podczas silniejszych mrozów pęknięcia (szczeliny, mające miejscową nazwę „martwe pęknięcia”) rozrywają lód na oddzielne pola. Ich długość sięga 10-30 kilometrów, szerokość zaś 2-3 metry. Pęknięcia mają miejsca corocznie w tych samych rejonach jeziora. Słychać wtedy głośny trzask, przypominający grzmot pioruna albo wystrzały armatnie. Tylko dzięki tym pęknięciom w lodzie ryby w jeziorze nie giną z braku tlenu. Lód bajkalski jest bardzo przejrzysty. Poprzez niego przenikają promienie słoneczne i dlatego w wodzie burzliwie rozwijają się glony i wodorosty, produkujące tlen. Zimą na brzegach Bajkału obserwuje się groty lodowe i rozpryski.
Istnieją także osobliwe formy pokrywy lodowej, charakterystyczne tylko dla Bajkału. „Sopki”, stożkowe wzgórza lodowe sięgają do wysokości 6 metrów i są puste wewnątrz. Widokiem zewnętrznym przypominają one lodowe namioty „otwarte” w stronę przeciwną do brzegu. Pagórki te mogą występować także pojedynczo. Tworzą one także miniaturowe „grzbiety górskie”. Na jeziorze występuje jeszcze kilka rodzajów lodu: „osieniec”, „sokuj”, „Kołobownik”.
Wiosną 2009 roku w Internecie pojawiły się zdjęcia satelitarne różnych części Bajkału, na których zauważyć można było ciemne obręcze. Obręcze te powstają dzięki unoszeniu się wód głębinowych i zwiększaniu się temperatury warstwy powierzchniowej wody w centralnej części struktury obręczy. Powstaje wtedy prąd antycykloniczny (zgodny z ruchem wskazówek zegara). W strefie, gdzie prąd osiąga największą prędkość wzmaga się pionowa wymiana wody. Prowadzi to do szybszego skruszenia pokrywy lodowej.
Klimat
Wody Bajkału wpływają na klimat terytorium nadbrzeżnego. Zima tutaj bywa lżejsza a lato chłodniejsze. Przyjście wiosny na Bajkale opóźnia się na 10-15 dni w porównaniu z rejonami przyległymi. Jesień często bywa długa.
Rejon Bajkału wyróżnia się wielką sumaryczną dozą światła słonecznego. W osadzie Bolszoje Gołoustnoje osiąga ona 2 524 godziny. Jest to więcej, niż w kurortach czarnomorskich. Jest ono także i rekordowym dla Rosji. Dni bez słońca w roku w tym punkcie zamieszkania bywa tylko 37, a na wyspie Olchon – 48. Wiatry bajkalskie warunkują szczególne cechy miejscowego klimatu. Mają one swoje nazwy: wierchowik, bagruzin, kułtuk i sarma.
Wyspy i półwyspy
Na Bajkale jest 27 wysp – Wyspy Uszkańje, wyspa Jarki, wyspa Olchon i inne. Największą wśród nich jest Olchon – 71 kilometrów długości i 12 kilometrów szerokości. Jest ona położona prawie w centrum jeziora nad jego zachodnim wybrzeżem. Jej powierzchnia – 729 km² (według innych wyliczeń – 700 km²).
