Uwag kilka dla zwiedzających Rosję

Сerkiew na Bolszoj Ordynce w Moskwie

Pierwotnie ikona znajdowała się w moskiewskiej cerkwi Przemienienia Pańskiego na Ordynce (później znana jako Bogurodzica Radość). Jej namalowanie należy odnosić do czasów przebudowy chramu  w kamieniu w latach 1683-1685. W 1711 roku carewna Natalia Aleksiejewna zabrała i powiozła z sobą z cerkwi na Ordynce ikonę „Wszystkich Strapionych Radość”. Dzisiaj nie wiadomo, czy był to oryginał, czy jego kopia, znajdująca się wtedy w cerkwi. Moskiewska ikona „Wszystkich Strapionych Radość” z 1713 roku znajdowała się w zbudowanej dla niej kaplicy. Cudów, przez ikonę sprawionych, na piśmie udokumentowanych dzisiaj nie znamy. Cerkiew została zamknięta w latach 30. XX wieku a służba w niej wznowiona w 1948 roku. Losy obrazu w czasie, gdy chram był zamknięty nie są do końca znane. Dzisiaj uważamy, że znajdujący się tam czczony obraz Matki Bożej jest tym, który znajdował się tam przed zamknięciem cerkwi. Znane są informacje, ze cudotwórcza ikona została usunięta zaś obraz znajdujący się w cerkwi był podarowany przez Patriarchę Moskiewskiego i Całej Rusi Aleksijem I w związku ze wznowieniem posługi cerkiewnej i jest on wierną kopia cudownego obrazu, stworzoną w drugiej połowie XVIII wieku.

Ikona „Wszystkich Strapionych Radość”, wywieziona do Sankt-Petersburga, została umieszczona przez carewnę Natalię Aleksiejewną w domowej cerkwi Zmartwychwstania Chrystusa w jej pałacu za Litejnym dworem na ulicy Szpalernej. Do ikony były umocowane cząstki relikwii świętych, wykonana srebrna suknia, upiększona rodzinnymi klejnotami carewien. W 1713 roku przy dworze zbudowany został przytułek, do którego chram zaczął się odnosić po śmierci carewny (1716 rok). W roku 1768 wybuchła epidemia ospy. Wtedy imperatorowa Katarzyna II chodziła do ikony na pielgrzymkę. W latach 1817-1818 cerkiew została gruntownie przebudowana a ikona umieszczona w osobnej niszy na prawo od ikonostasu.

Ikona jest namalowana na cyprysowej desce. Za czasów imperatorowej Katarzyny II została wykonana druga sukienka, w 1858 roku, złota. W chramie były trzy kopie cudownego obrazu. Pierwszy ikonograficznie odpowiadał ikonie i to na niego była nałożona sukienka carewny Natalii Aleksiejewny. W 1847 roku obraz ten, bez sukienki jednak, został przekazany do połockiego Spaso-Jefrosiniewskiego klasztoru i został on zamieniony przez kopię w wykonaną przez P.M. Szamszyna. Dwa inne zostały wykonane w malarstwie ze zmianą ikonografii (dodani służący). Jeden, namalowany w 1858 roku przez artystę F.A. Bronikowa, znajdował się na chórze chramu. Drugi, stworzony przez artystę Tiurina na desce miedzianej, na cześć 50-lecia chramu w 1869 roku, był umieszczony w niszy na zewnętrznej ścianie świątyni. Żaden z nich do dziś nie ocalał.

W 1932 roku świątynia została zamknięta. Mówią, że ikona była przeniesiona do Spaso-Preobrażeńskiego Soboru w Sankt-Petersburgu. Wersja ta nie jest wiarygodna. Ikona „Wszystkich Strapionych Radość”, dzisiaj znajdująca się w tym soborze i uważana za oryginalną, nie odpowiada zachowanym opisom, wyobrażeniom litograficznym oraz fotografiom cudownej ikony.

Wołogda

Ikona „Wszystkich Strapionych Radość” z soboru Zmartwychwstania została namalowana nie później, niż w połowie XVIII wieku. Początkowo znajdowała się ona w cerkwi Objawienia Pańskiego w Łoście, 12,8 kilometra od Wołogdy na trakcie moskiewskim. Mówią, że była ona znaleziona 1766 roku po objawieniach we śnie chorej chłopki Christiny Gałachtionowej, która odkryła ikonę pod ołtarzem, w piwnicy cerkwi. Ikona dokonywała uzdrowień. Zostało to doniesione Josifu (Zołotomu), biskupowi Wołogodskiemu i Biełozierskiemu. Według jego polecenia klucznik soboru Dmitrij Stiepanow zabrał obraz z cerkwi Objawienia Pańskiego i przywiózł go do konsystorza. W latach 1766-1768 zebrano 59 świadectw o cudownych uzdrowieniach dokonanych zaocznie a modlitwy odprawiane były z wdzięczności za te uzdrowienia. Dowody znajdują się w soborze. Były próby kleru cerkwi Objawienia Pańskiego w 1767 roku zabrać ikonę, jednak została ona pozostawiona w soborze.

W 1766 roku ze środków radcy nadwornego Apoczynina, pola ikony wyłożone zostały srebrem. W XVIII wieku została ona ozdobiona wieloma srebrnymi wotami. Później przygotowana została dla niej perłowy ornat z diamentami i innymi drogocennymi kamieniami. Razem z budową ciepłego soboru Zmartwychwstania (lata 1772-1776) ikonę w osobnej szafce na święte obrazy pomieszczono za prawym chórem. Latem na trzy miesiące szafka była przenoszona do chłodnego soboru Sofijskiego.

Ikona „Wszystkich Strapionych Radość” odnosi się do typu „umiłowanie i nawiedzenie cierpiących biedę”, jednak odróżnia się niektórymi szczegółami przedstawienia: Bogurodzica ma koronę, w prawej ręce trzyma berło z krzyżem; w lewej chorągiew, nad nią – nie człowieczy (nieziemski)  obraz Zbawcy. Sobór został zamknięty w latach trzydziestych XX wieku. Wtedy to ikona została przeniesiona do chramu na cmentarz Narodzenia Pańskiego.

Ikona „Wszystkich Strapionych Radość” znajduje się z cerkwi więziennej, została namalowana w drugiej połowie XVIII wieku. Początkowo była umieszczona w kaplicy, na dziedzińcu więzienia, do którego nie mieli dostępu aresztowani. W 1822 roku ikona była przeniesiona do nowej więziennej cerkwi. Dostęp do niej był otwarty dla wszystkich chętnych. W 1824 roku więzienie i cerkiew zostały przeniesione na nowe miejsce. W 1860 roku cerkiew została rozbudowana, osoby postronne wpuszczane były tu tylko w niedziele  i dni świąteczne.

Ikona szeroko była czczona w związku z późniejszym przekazem o tym, iż należała ona do kniazia I. Andriejewicza ( w monastyrze Ignatiu), syna księcia Uglickiego Andrieja Wasiljewicza , z woli dziadka, wielkiego kniazia Joanna III, znajdująca się 32 lata w otchłaniach  Priłuckiego monastyru. Legenda ta pojawiła się w związku z tym, że ikona wśród innych wołogodzkich świątyń uczestniczyła w drodze krzyżowej w Priłuckim monastyrze.

Świętowanie ikony dokonało się w pierwszą niedzielę po 24 października. Corocznie, na 10 dni, była ona przenoszona do Soboru Zmartwychwstania, gdzie znajdowała się w przededniu święta Podniesienia do dnia Trójcy Świętej. W tych dniach ikona także wędrowała po domach. Uczestniczyła Ona we wszystkich miejskich procesjach. Ikona należy do typu moskiewskiego z bolejącymi, jednak bez uzupełniających  świętych.  Nad Bogurodzicą przedstawiony jest Pan Zastępów. Na tle wierszowany napis: „Matka z Synem o tym biesiaduje– Każdemu w niebie miejsce się szykuje” (tłumaczenie moje:S.Z.). Srebrna pozłacana suknia pojawiła się w 1827 roku.

Woroneż

Omawiana ikona, „Wszystkich Strapionych Radość”, znajdowała się w Błogosłowskiej cerkwi. Wykonana została na początku XVIII wieku. Uwielbienie jej oraz czczenie rozpoczęło się wraz z pobytem w mieście cara Piotra I-go, uczestniczącego w budowie floty. Pierwszy znany nam cud dokonany za pomocą ikony zdarzył się około połowy XVIII wieku. Istnieje przekaz, zgodnie z którym wojewoda miejski, nie wyróżniający się religijnością, kierując się na drugi brzeg do zbrojowni ze swoim adiutantem, odmówił pójścia do Błogosłowskiej cerkwi i dotknąć cudownego obrazu. I wtedy, podczas przeprawy, zaczęła się burza. Wojewodzie przyszło udać się do świątyni. Po modlitwie oni szczęśliwie dotarli na drugi brzeg. Obraz znajdował się w odrębnej szafce w pobliżu ikonostasu. W podzięce za uzdrowienia był upiększony licznymi wotami. Oprócz 24 października świętowanie ikony miało miejsce na trzeci dzień po Świętej Trójcy. Obraz brał udział we wszystkich miejskich pielgrzymkach oraz świątecznych nabożeństwach. Po święcie Świętej Trójcy miejscy handlarze zabierali ikonę dla modlitw do swoich sklepików i sklepów.

Bogurodzica na ikonie jest przedstawiona z Młodzieńcem na lewej ręce, wokół Niej strapieni (typ moskiewski). W 1935 roku ikona była upiększona srebrną pozłacaną sukienką z drogocennymi kamieniami. W zakrystii przechowywane były dwie szaty z połowy XVIII wieku i trochę późniejsza, haftowana srebrem na zielonym aksamicie.

Wielu uważało, że czczone w Piatnickiej oraz Iljinskiej woroneskiej cerkwi ikony „Wszystkich Strapionych Radość” były Jej wiernymi kopiami. W cerkwi Narodzenia także znajdował się obraz Matki Bożej sporych rozmiarów, uważany za cudowny oraz posiadający wiele wotów, ikonografia którego jest zupełnie niejasna. Jeszcze jeden lokalnie czczony obraz, ikonograficznie odpowiadający moskiewskiej cudownej ikonie, znajdował się w cerkwi Wiedienskiej.

Kazań

Sobór Zwiastowania zbudowany został w XVI wieku przez pskowskich architektów: Iwana Szyriajewa i Postnika Jakowlewa. Biało kamienny sobór, z kopułami na planie krzyża, początkowo był prawie dwukrotnie mniejszy od dzisiejszego kościoła. Sobór wielokrotnie był rekonstruowany. W końcu XVI wieku do soboru były dobudowane boczne kaplice: północna imienia Świętego Piotra i Fewronii Muromskich oraz południowa imienia Świętych Kniaziów Borysa i Gleba, połączonych gankiem, okrążającym centralną kształtu sześcianu bryłę soboru.

W XVIII i XIX wiekach szereg przeróbek radykalnie zmienił wygląd soboru. W 1736 roku hełmiaste kopuły zamienione zostały na cebulowe, a kopuła centralna uzyskała zakończenie w rodzaju tak zwanej „bani” w stylu ukraińskiego rokoko. Obok soboru stała cerkiew Narodzenia Chrystusa, zbudowana w 1694 roku za metropolity Kazańskiego Markellego. Imperator Mikołaj I odwiedził Kazań w 1836 roku i zaproponował na miejscu Cerkwi Narodzenia Pańskiego wybudować nową trapezową Soboru Zwiastowania. Według projektu kazańskiego gubernialnego architekta Fomy Petondiego sobór był rozbudowany na zachód, północ i południe, przy czyn zburzone zostały parterowa trapezowa oraz stare skrzydło z XVIII wieku. Ta rekonstrukcja uczyniła sobór wygodniejszym dla modlitwy. Od tej pory wygląd zewnętrzny się nie zmienił, jeżeli nie uznać zburzenia zbudowanego według projektu F. Petondiego skrzydła soboru, zniszczonego podczas rewolucji oraz zniszczonej przez komunistów w 1928 roku wspaniałej pięciopiętrowej dzwonnicy, posiadającej największy dzwon Kazania. Waga jego wynosiła około 24 570 kilogramów.